Stopa procentowa – wszyscy o tym słyszymy czy wszyscy rozumiemy?
Stopa procentowa – miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym.
W taki sposób właśnie określa stopę procentową najbardziej popularny portal encyklopedyczny w Internecie. I oczywiście wszystko się zgadza, regułka jest jak najbardziej poprawna, szkoda tylko, że dla przeciętnego zjadacza chleba dość ciężkostrawna. Bo są w otaczającej nas rzeczywistości określenia, które doskonale znamy, o których słyszymy, ba!- nawet nierzadko używamy. Często jednak nie do końca rozumiemy ich właściwego znaczenia, a już na pewno ciężko by było nam opisać je swoimi własnymi słowami. Nie inaczej jest właśnie z owymi stopami. Raz po raz dochodzą nas informacje, że RPP obniżyła lub podwyższyła stopy procentowe. Słuchamy debat ekspertów, usiłujących przekonać innych do swojego poglądu. I tak jedni mówią, że to dobrze, że Rada Polityki Pieniężnej zdecydowała się na taki, a nie inny ruch, drudzy wręcz przeciwnie. Czym jednak są te stopy, jakie ich rodzaje rozróżniamy? Dla jednych z Państwa ten artykuł będzie stratą czasu, lub tez co najwyżej krótkim podsumowaniem, dla innych jednak będzie to kolejne, mam nadzieję mniej zawiłe spotkanie z tym tematem. Zatem, kilka słów o stopach…
Dlaczego stopa jest ważna?
Stopy procentowe to jeden z najważniejszych wskaźników ekonomicznych. To od nich w znacznym stopniu zależy, czy ludzie wydają pieniądze na konsumpcję, czy też decydują się oszczędzać. One decydują, czy inwestorzy kupują akcje, obligacje lub lokują swoje środki w banku. Stopy procentowe mają także ogromny wpływ na plany inwestycyjne przedsiębiorstw. Prostymi bowiem słowy, owa stopa procentowa to w pewnym sensie koszt pieniądza. Udzielający pożyczki oczekuje wynagrodzenia za cierpliwość, jaką musi wykazać, rezygnując na jakiś czas z korzystania z posiadanych oszczędności. Cena pożyczki, tak jak w przypadku innych towarów, zależy od podaży i popytu środków finansowych. O łatwym pieniądzu mówimy, gdy z powodu obfitości na rynku jego cena jest niska. I odwrotnie, jeśli niełatwo znaleźć chętnych do udzielenia pożyczki, a jeśli już to na wysoki procent, wtedy mamy do czynienia z trudnym pieniądzem.
Rodzaje stóp procentowych:
Na rynku funkcjonuje wiele różnych stóp procentowych. Zwykli konsumenci najczęściej stykają się ze stopami w formie oprocentowania depozytów i kredytów. Lokata w banku lub SKOK to udzielona tej instytucji finansowej pożyczka, za którą właściciel otrzymuje zapłatę w formie oprocentowania. Zysk z lokaty zależy od poziomu inflacji. Jeśli ceny rosną szybko, umieszczone w banku pieniądze tracą na wartości. Po zamknięciu lokaty może się okazać, że można za nie kupić mniej niż przed wpłatą. Do oceny realnych zysków z lokaty służy realna stopa procentowa, która stanowi różnicę między stopą nominalną, a poziomem inflacji.
Podobny mechanizm działa w przypadku kredytu. Jeśli jego oprocentowanie jest stałe, a inflacja wzrośnie, to realnie wartość płaconych odsetek zmniejsza się. Aby zabezpieczyć się przed ewentualnymi stratami w okresie przyspieszonej inflacji, banki podwyższają oprocentowanie o premię rekompensującą ponoszone ryzyko. Zazwyczaj także oferują kredyty o zmiennym oprocentowaniu, których stopa procentowa może zmieniać się w zależności od tempa wzrostu inflacji.
W Polsce wysokość stopy procentowej ustala Rada Polityki Pieniężnej i są to:
- stopa lombardowa – podstawowa stopa procentowa Narodowego Banku Polskiego, wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym, określa górną granicę stóp rynku międzybankowego oraz ogólny kierunek zmian polityki pieniężnej.
- stopa redyskontowa – według tej stopy bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych. Banki komercyjne sprzedają bankowi centralnemu krótkookresowe papiery wartościowe, odkupione wcześniej od swoich klientów, a cenę tej operacji określa właśnie stopa redyskontowa
- stopa referencyjna (stopa repo) – według niej przeprowadzane są operacje otwartego rynku, przy czym stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji. Stopa referencyjna wpływa na oprocentowanie pożyczek międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów, jak również na rentowność skarbowych papierów wartościowych. Najprościej mówiąc określa, ile banki zarabiają na środkach ulokowanych w banku centralnym.
- stopa depozytowa – określająca oprocentowanie jednodniowych depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Lokaty takie mają na celu zagospodarowywanie nadwyżek, jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne.
Stopy procentowe w bankach kształtuje również stopa rezerwy obowiązkowej. Oddziałuje ona na możliwość kreowania kredytów przez banki komercyjne, gdyż nakłada obowiązek utrzymywania odpowiedniej części środków na rachunku banku. Nie mogą one być w związku z tym zaangażowane w aktywa przynoszące dochód w postaci odsetek.
Pieniądze wpłacane przez klientów nie są jedynym źródłem finansowania akcji kredytowej. Banki pożyczają pieniądze także sobie wzajemnie. O kosztach takich pożyczek informują stopy procentowe rynku międzybankowego. O ich poziomie decydują rozmiary zapotrzebowania na pieniądz ze strony instytucji finansowych oraz wielkość podaży. Ich wysokość z kolei ma znaczny wpływ na wysokość oprocentowania produktów oferowanych przez banki klientom indywidualnym. Instytucje finansowe rzadko decydują się zaproponować klientom wyższe odsetki od lokat niż wynosi oprocentowanie pożyczki na ten sam okres na rynku międzybankowym. Podobnie jest z kredytami. Ich oprocentowanie dla klientów detalicznych zwykle jest wyższe niż depozytów lokowanych w innym banku.
A jaką rolę odgrywa w całym mechanizmie bank centralny? Podstawowym celem działania Narodowego Banku Polskiego jest ochrona wartości pieniądza. Jeśli jego ilość na rynku zwiększa się zbyt szybko w stosunku do produkcji, oznacza to, że popyt rośnie szybciej niż podaż. Równowaga na rynku jest zachowana dzięki wzrostowi cen, co oznacza spadek siły nabywczej pieniądza. Aby zapobiec niepożądanym zmianom, bank centralny przeprowadza transakcje z bankami komercyjnymi, zwane operacjami otwartego rynku. Gdy pieniędzy na rynku jest zbyt dużo, sprzedaje im bony pieniężne, a gdy odczuwają one niedobór środków odkupuje od nich papiery wartościowe.
Ceny pieniądza w tego typu operacjach określane są przez stopy procentowe banku centralnego. W Narodowym Banku Polskim najważniejsze to stopa referencyjna, określająca minimalne oprocentowanie bonów pieniężnych używanych do przeprowadzania operacji otwartego rynku; stopa lombardowa, wyznaczająca oprocentowanie kredytów zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym oraz depozytowa, informująca jakie jest oprocentowanie lokowanych w nim depozytów.
Kiedy obniżać, a kiedy podwyższać stopyTutaj oczywiście istnieje kilka teorii ekonomicznych. Maksymalnie jednak upraszczając można przyjąć, że wszystko zależy od inflacji. Kiedy bowiem inflacja rośnie, nadchodzi czas podnoszenia stóp. Jeszcze lepiej leciutko nimi poruszyć, gdy na wyższe ceny dopiero się zanosi. Cel jest oczywisty: nie dopuścić, by strumień pieniądza rósł szybciej, niż przybywa towarów i usług. Dokładnie odwrotnie będzie w sytuacji, gdy ceny konsumpcyjne stoją w miejscu i zagrożenie inflacyjne pozostaje niewielkie. Wtedy bank centralny może chcieć ożywić gospodarkę i wtedy cenę pieniądza obniża, redukując stopy procentowe.